Het is een bekend verschijnsel dat mensen in sommige
levensfases hoge druk ervaren. Deze druk kan op den duur leiden tot
psychische problematiek, zoals een depressie of een burn-out. Uit
cijfers van CBS en TNO blijkt dat van de werkende bevolking ongeveer één
op de acht mensen kampt met burn-outklachten. De laatste jaren is de
psychische vermoeidheid onder werknemers tussen de 25 en 35 jaar sterker
gestegen dan onder andere leeftijdsgroepen, zodat jongeren inmiddels de
meeste kans op een burn-out hebben. Dit is een opmerkelijke trend, want
men zou juist verwachten dat de leeftijdsgroep die zich in het
spreekwoordelijke ‘spitsuur’ van het leven bevindt – de groep tussen de
35 en 45 jaar – de meeste druk ervaart. Helaas zijn veel verklaringen
die onderzoekers, commentatoren en ervaringsdeskundigen opperen
ontstellend oppervlakkig. Laten we eens de confrontatie met onszelf
aangaan en kijken of we een spa dieper kunnen steken.
De reden dat veel verklaringen voor psychische vermoeidheid oppervlakkig
genoemd kunnen worden, is dat ze zich richten op stressfactoren, zoals
werkstress, relatiestress of keuzestress. Dit zijn echter symptomen, en
symptomen zeggen bij nader inzien weinig of geven een tegengesteld
signaal af. Zo blijkt uit verdiepend onderzoek door onderzoeksbureau SBK
dat jongere werknemers hun werk juist als minder zwaar ervaren dan
oudere werknemers. Bovendien scoren jongeren relatief goed op factoren
die stressbestendigheid versterken. We vinden al wat meer betekenis in
sociologische verklaringen. Zo wijzen sociologen terecht op de hoge
eisen die jonge mensen aan zichzelf stellen. In een tijd waarin het
leven maakbaar lijkt, vatten jonge mensen mislukkingen al snel als
persoonlijk falen op.
De gedachte aan mislukking en persoonlijk falen zet ons op het spoor van het existentiële denken. Een metafoor is hierbij behulpzaam. Volgens een eeuwenoude Engelse kleermakerstraditie dient een oneffenheid in een lap onbewerkte stof, bijvoorbeeld zijde, gemarkeerd te worden met een klein wit koordje (een ‘string’). Wanneer een kleermaker naar de markt gaat om een lap stof te kopen, roept hij tegen de marktkoopman: ‘Geef mij een meter zijde, no strings attached!’. Door te vragen om een lap zonder koordjes, oefent hij druk uit op de marktkoopman om foutloos geweven stof te leveren. In het Engelse spraakgebruik duidt de uitdrukking ‘strings attached’ dan ook op een verzoek onder voorwaarden.
Veel jonge mensen ervaren bewust of onbewust het leven als een leven onder voorwaarden.
Veel jonge mensen ervaren bewust of onbewust het leven als een leven onder voorwaarden. Het gaat om een aaneenrijging van voorwaarden die zich in steeds meer facetten van het leven manifesteert en subtiele maar harde druk op mensen uitoefent. Je mag jezelf zijn op school, maar als je te druk bent… Je mag je ontwikkelen in je werk, maar als je ontwikkeling stokt… Je mag je vrij voelen in een relatie, maar als de relatie niet leuk meer is… Het gaat zelfs zover dat het leven zélf voorwaardelijk dreigt te worden. Je mag geboren worden, maar als je het syndroom van Down hebt… Je mag oud worden, maar als je een last wordt voor jezelf… Met name jonge mensen herkennen dit levensgevoel, omdat ze in hun leven zelden een ander verhaal hebben gehoord dan het verhaal van voorwaardelijkheid.
De enige manier om de druk op mensen te verminderen, is door nieuwe vormen van onvoorwaardelijkheid te vinden en te cultiveren, zodat we kunnen omgaan met de krassen en deuken die we in het leven oplopen. Praktisch gezien betekent dit: jezelf oefenen in trouw en betrouwbaarheid, en wat vrijblijvendheid inruilen voor echte vrijheid. In de meest eenvoudige zin komt het neer op het welgemeend vertellen van dit ene cliché dat voor herhaling vatbaar blijft: je mag er zijn zoals je bent.
Dit stuk verscheen op 19 augustus 2014 in het Friesch Dagblad.
